اعتیاد به اینترنت در کودکان و نوجوانان چه آسیب هایی را به همراه دارد؟

اعتیاد به اینترنت در نوجوانان یکی از نگرانی های حال حاضر کشور است. در پی توسعه‌ی شبکه های اجتماعی استفاده‌ی بیش از حد نوجوانان و جوانان از اینترنت به یکی از مهمترین چالش‌های کشور و خانواده ها تبدیل شده است. به گفته‌ی کارشناسان، اختلال در روابط اجتماعی، عدم مشارکت در گروه، گوشه گیری و انزوا، اضطراب و افسردگی از جمله آسیب های اعتیاد به فضای مجازی هستند.

اعتیاد به اینترنت چیست؟

به گفته‌ی روان‌شناسان اعتیاد به اینترنت یک اعتیاد رفتاری به شمار می‌رود که در نتیجه‌ی آن مدت زمان استفاده‌ی فرد از اینترنت بیش از حد متعارف است. البته نباید نوع استفاده از اینترنت را نیز از نظر دور نگه داشت؛ یعنی دلایل استفاده‌ی زیاد از فضای مجازی نیز باید مد نظر قرار بگیرد. برای مثال استفاده‌ی ۱۲ ساعته از اینترنت در شبانه‌روز برای به انجام رساندن یک پروژه‌ی تحقیقاتی با بهره‌برداری به منظور اتلاف وقت و یا اصل لذت متفاوت است.

در بحث کودکان و نوجوانان، آن‌چه موجب نگرانی می‌شود این است که وابستگی بیش از حد به اینترنت نه به سبب انجام تحقیقات یا پیگیری اخبار، بلکه به این سبب شکل می‌گیرد که فرد به جهت رفع نیازهای عاطفی، بازیابی روابط احساسی و رفع نیازهای جنسی به اینترنت روی می‌آورد که این مسئله برای وی تبعاتی به همراه خواهد داشت.

علائم اعتیاد به اینترنت در نوجوانان

اعتیاد به اینترنت از نوع اعتیادهای رفتاری است. برای اینکه بفهمیم فرد دچار اعتیاد به فضای مجازی شده است باید تشخیص دهیم که او بیش از حد از اینترنت برای امور غیرضروری استفاده می‌کند. چنین تشخیصی کمی دشوار به نظر می‌رسد؛ چرا که از نظر فرد معتاد به اینترنت هیچ‌یک از استفاده‌های او غیرضروری نیستند. با این حال اگر فرد شرایط زیر را داشته باشد قطعا دچار مرحله‌ای از اعتیاد به اینترنت است:

• بیشتر از زمانی که در نظر داشته در اینترنت سپری می‌کند.
• از اطرافیان خود مدام گلایه‌ای می‌شنود مبنی بر طولانی بودن زمانی که در اینترنت سپری می‌کند.
• مدام برای چند دقیقه بیشتر آنلاین بودن وسوسه می‌شود.
• فرد تلاش می‌کد زمان آنلاین بودن خود را کاهش دهد اما موفق نمی‌شود
• فرد زمانی که در اینترنت سپری می‌کند را از دیگران مخفی می‌کند.

به‌طور کلی و به زبان ساده باید گفت، در صورتی که کودکان و نوجوانان به مرحله‌ای رسیده باشند که اینترنت را به خواب و خوراک خود ترجیح دهند و از کار و مسئولیت‌های روزمره‌ی خود دست کشیده باشند، می‌توان گفت آن‌ها معتاد به فضای مجازی شده‌اند و باید در این خصوص با پزشک مشورت شود.

پیامدهای اعتیاد به اینترنت

تبعات ناشی از اعتیاد به فضای مجازی را می‌توان به دو دسته‌ی پیامدهای جسمانی و روحی تقسیم‌بندی کرد.

پیامدهای جسمانی

مهدیه رحمانیان، روان‌شناس بالینی، گرفتگی عضلات کمر و گردن به سبب انقباض‌های شدید عضلانی، سردرد، اختلال در خواب و خوراک شامل بی‌اشتهایی، کم اشتهایی، پرخوری، بی‌خوابی ضعف بینایی و… را از جمله آسیب‌های جسمانی اعتیاد به فضای مجازی در نوجوانان می‌داند. به گفته‌ی وی، بر اساس تحقیقات علمی ۳۵ درصد از نوجوانان دبیرستانی بیش از حد متعارف از فضای مجازی استفاده می‌کنند و در خطر ابتلا به موارد فوق هستند.

پیامدهای روانی اعتیاد به اینترنت

کارشناسان معتقدند استفاده‌ی بیش از حد از اینترنت می‌تواند به کودکان آسیب روحی برساند. تنهایی، افسردگی ، اضطراب و کاهش اعتماد به نفس از جمله مشکلات احتمالی استفاده‌ی بیش از حد از فضای مجازی برای کودکان و نوجوانان هستند.

به عقیده‌ی کارشناسان، از آن‌جایی که ارتباطات اجتماعی آنلاین از ارتباط‌های واقعی ضعیف‌تر هستند می‌توانند در درازمدت به انزوای اجتماعی، افسردگی و به خطر افتادن سلامت روان فرد منجر شوند. همچنین، اعتیاد برخی نوجوانان به اینترنت به دلیل انجام بازی‌های آنلاین است که چون با پاداش همراه است وابستگی زیادی می‌آورد و اعتیاد آن مشابه اعتیاد به قمار قلمداد می‌شود.

بنفشه مهاجرانی، کارشناس روان‌شناسی، دو عامل اختلال در عملکرد روزانه و تمایل به بازگشت مکرر به فصای مجازی را نشان‌دهنده‌ی اعتیاد فرد به اینترنت می‌داند و به گفته‌ی او دوری از فضای مجازی برای فرد معتاد با بی‌قراری و اضطراب همراه است. فاصله گرفتن از دنیای واقعی، انزوا طلبی و احساس تنهایی و کمرنگ شدن روابط خانوادگی و دلبستگی‌های واقعی از جمله تبعاتی هستند که خانم مهاجرانی برای اعتیاد به اینترنت در نوجوانان بر می‌شمارد.

مصطفی سرگزی، کارشناس ارشد روان‌شناسی تربیتی، سواستفاده‌های جنسی را یکی از مخرب‌ترین تأثیرات منفی اینترنت می‌داند. به عقیده‌ی وی کودکان و نوجوانانی که بدون محدودیت از سایت‌های مبتذل و مستهجن بازدید می‌کنند و مشغول چت و گفتگوی آنلاین با جنس مخالف می‌شوند در معرض اغفال و سوء استفاده‌های جنسی قرار می‌گیرند.

 راه‌های مقابله با اعتیاد مجازی

برای مقابله با اعتیاد فضای مجازی هم باید سیاست‌های کلان اتخاذ کرد هم مواردی را در خانواده تحت نظر گرفت. از جمله سیاست‌های کلان افزایش فضاهای تفریحی و سرگرمی است. همچنین، آموزش مهارت‌های بین فردی نظیر دوست‌یابی و تبلیغات در زمینه‌ی آگاهی بخشی به افراد در مورد تبعات اعتیاد اینترنتی نیز می‌تواند موثر باشد.

از ساده‌ترین کارهایی که خانواده‌ها می‌توانند به منظور جلوگیری از استفاده‌ی بیش از حد فرزندان از فضای مجازی و تلفن همراه انجام دهند این است که ساعات اشتراک‌گذاری اینترنت در منزل را به محدود کنند.

برنامه‌ریزی برای اوقات فراغت فرزندان یکی از موثرترین راه‌ها برای کاهش وابستگی آن‌ها به فضای مجازی است. برنامه‌های تفریحی، گردش‌های دسته‌جمعی، ورزش کردن و مطالعه و  زود خوابیدن نیز از جمله راهکارهای مقابله با اعتیاد مجازی هستند.

راهکار دیگر که توسط پلیس فتا پیشنهاد شده است، قرار دادن رایانه در محیط‌های پر رفت و آمد منزل است. اگر اعتیاد از نوع کامپیوتری باشد به این روش احتمال استفاده‌ی مخرب از رایانه در کودک یا نوجوان شما کاهش می‌یابد.

در مرحله‌ی بعد چنان‌چه با پرخاش و واکنش‌های مقابله‌ای از سوی فرزند مواجه شدید لازم است موضوع را با پزشک در میان بگذارید.